تأثیر اندرزهای اردشیر ساسانی بر سیاست نامۀ خواجه نظام الملک

اندرزنامه اردشیر مجموعۀ اندرزهایی است منتسب به اردشیر اول ساسانی در باب حکومت­داری که آن را خطاب به اخلافش به­جای گذاشته­است، که مطوّل­تر از نسخه کنونی بوده و الگوی عمل را برای شاهان ساسانی و پس از ترجمه به زبان عربی، برای حکّام مسلمان فراهم ساخت. این اندرزنامه در قرون نخستین اسلامی با عنوان عهد اردشیر اشتهار زیادی داشته و گویا در همان زمان نیز نسخۀ کاملی از آن موجود نبوده­است. خواجه نظام­الملک در جهت تغییر نگرش قبیله­ای سلجوقیان به الگوی ملکداری ایرانی، به تدوین سیاست­نامه همّت گماشت. از مهم­ترین منابع نظام­الملک در تدوین سیاست­نامه، عهد اردشیر بوده که در عهد خواجه، نسخۀ عربی آن موجود بوده­است. نظام­الملک عباراتی از اردشیر نقل کرده که در عهد اردشیر نیز وجود دارند که نشان‌دهندۀ دسترسی خواجه نظام­الملک به عهد اردشیر و وام­گیری از آن است. در بسیاری از مباحث سیاست­نامه از جمله در صفات شخصی سلطان، دین­یاری و اصول ملکداری، می­توان اقتباس از اندرزهای اردشیر را مشاهده نمود. مقالۀ حاضر بر آن است تا با رویکردی تحلیلی به بررسی صحّت انتساب اندرزنامه به اردشیر، جایگاه عهد اردشیر در قرون نخستین اسلامی و بازیابی اندرزهای اردشیر در سیاست­نامه خواجه نظام­الملک بپردازد.